Irakasleari elkarrizketa

Nire bizitzan zehar eduki ditudan irakasleen artean miresgarriena niretzat Xabier Iturbe izan da, nire batxilergoko filosofia irakaslea. Beste irakasle jator eta on batzuk izan ditut ere bai baina honenak izan dira gehien gustatu zaizkidan klaseak.

Berarekin izan nuen elkarrizketarekin oso gustura geratu nintzen, izan ere hasi baino lehen urduri nengoen laburregia eta hotzegia geratzeko beldurrarekin. Nire ustearen kontra, guztiz irekita agertu zen bere irakasle bizitzari buruz edozer gauza kontazeko. Hasieratik banekien irakasteko gogoak azpimarratuko zituela faktore garrantzitsuena bezala, ageri baita berak handiak dituela oraindik. Gainera, ikasleari ezagutza transmititzeaz gain oso garrantzitsua iruditzen zaio honek suposatzen dituen zailtasunak gainditzeko gogoak edukitzea eta jartzea. Ikaslearen eguneroko bizitzaren ingurugiroa (lagunekiko duen harremana, etxeko eta familiaren egoera, egoera sozioekonomikoa...) ere kontuan hartu beharrekoa dela dio, honek ikasleak behar dituen laguntzak erakusten dizkiolako irakasleari.

Elkarrizketan zehar erantzun batek nire arreta deitu du. Xabierrek dio berak hainbat alderditan aldatuko lukeela filosofiako urteko programa. Izan ere, kalifikazio irizpideak (non azterketek duten garrantzi gehiena) ez ezik, materia lantzeko prozedurak (apunteen irakurketa sinplea, hausnarketarik gabea) eta materiaren hautapena (autore edo korronte filosofikoak selektibitaterako finkatuta daude aldez aurretik) aldatuko lituzke. Asko gustatuko litzaioke ikasleen artean eztabaidak eta hausnarketak egitea haiek interesgarrien deritzoten korronte filosofikoei buruz, baina badaki unibertsitatera sartzeko hautaproba ere prestatu behar dela, nahi eta nahi ez.

Azkenik, irakasle bezala duen esperientzian izan dituen hainbat zailtasun kontatu zizkidan, mota ezberdinekoak. Kasu batean ikasle batzuek bere eskoletan liskarrak edukitzen zituzten eta ez ziren klasera joaten (DBH izanik) baina azkenean haiekin ondo moldatzea lortu zuen haiengan interesa piztuz. Indarkeria gehiago izan duten arazoak ere eduki ditu baina berak gomendatzen duena guztien aurrean lasaitasunez eta kontu handiz aritzea da. Oso garrantzitsua da ikasleekin (edo haien gurasoekin) berdinen artean aritzea, hura lagundu nahi duzula argi utziz, bere eskubideak urratu gabe.

Polita iruditu zait elkarrizketa hau burutzea eta argi daukat gaur entzundako hainbat gauza kontuan izango ditudala etorkizun ez hain urrun batean.

Elkarrizketaren ondorioa

Ikasle naizenetik irakasle miresgarri ugari eta oso ezberdinak izan ditut. Dena den, lehen hezkuntzan izandako Gorputz Hezkuntzako irakaslea da nik izandako irakasle miresgarrriena nire ustez, Maite. Hori dela-eta, egokia iruditu zitzaidan berari egitea elkarrizketa, eta gehiago ezagutzeko balio izan dit.

Hasiera batean, nahiko urduri joan nintzaion irakasleari, ez bainekien harreman ona izango nuen berarekin ala ez. Hala ere, denbora pasa zen heinean elkarrizketak aurrera egin zuen, eta nahiko gustora sentitu nintzen orokorrean.

Elkarrizketa hastean galderak egiteari ekin nion, eta hitz egiten geunden bitartean, bururatzen zitzaidan galdera interesgarri oro ere komentatu nion. Denbora pasa ahala, Maitek eta nik mantendu genuen elkarrizketan aldaketa nabaritu zen, amaieran hasieran baino dinamikoagoa baitzen, lagun artean egiten denaren antzekoa.

Orokorrean, aipatzekoa da irakasle horrek irakasteko zeuzkan gogoak, hainbeste urte irakaskuntzan egon ondoren, irakasteko ilusioa galdu gabe baitzuen oraindik. Irakasle on baten profilari buruz hitz egitean, irakaslearen formakuntza egokia oso garrantzitsua zela azpimarratu zuen; bai-eta irakasteko gogoa, “laneko esperientzia klaseko teoria baino garrantzitsuago zela” gehituz. 

Laburbiluz, esan beharra daukat hasiera batean urduri egon arren, nahiko gustora egon nintzela elkarrizketa osoan zehar berarekin, eta irakasle izateko gogoa apur bat gehiago piztu zidala. Etorkizunean lanean elkarrekin egotea ondo egongo litzakeela ere esan zuen, eta nahiko poztu ninduen hori esatean egia esan. Nahiko ekintza positiboa iruditu zait, eta irakaskuntza mundura apur bat gehiago hubiltzeko modukoa.

ELKARRIZKETA

DBH-ko laugarren mailan euskarako irakasle bat izan nuen, Asier Bilbao. Egia esan nahiko tipo xelebrea iruditzen zaigu bere ikasle izandako guztioi, beste irakasleekiko ezberdin egiten dion zeozer baitu.

Astean zehar lotu ginen elkarrizketa egiteko baina ez ikastetxe barruan gehiengoak egin duen moduan. Kalean elkartu ginen, eta elkarrizketa pote bat hartu genuen bitartean burutu genuen.

Izan ere, bai nire aldetik zein irakaslearen aldetik kutxin erosoago egongo ginela uste izan nuen, biok bizi garelako alde zaharrean. Hasieratik lasaitasun osoz hartu nuen kontua, banekien elkarrizketa berari eginez gero ondo aterako zitzaidala, oso harreman ona dugulako gure artean eta laguntzeko prest egongo zelako.

Egunean bertan pixkat lehenago iritsi nintzen, eta Asier gerturatzean hanka bihurritua zuela ikusi nuen. Berak azaltzen duen moduan orain Kanpezuko ikastolan dago eta umeekin jolasean erori eta hankan min hartu zuen. Modu honetan jakin nuen aurten nire lehengusina txikiari klase ematen diola. Gure edariekin batera kanpoko mahai batean eseri ginenean hasi genuen elkarrizketa.

Lehenengo galderarekin argi geratu zen; irakaskuntza mundua ez zela inoiz bere helburua izan.

Bere esanetan sukaldari izan nahi zen eta hautaprobako gradu aukeraketan erizaintza lehenengo, gero hezkuntza eta azkenik arte ederrak aukeratu zituela azaldu zidan. Baina inolako arrazoirik gabe, betetzearren egin zuela, zeozer aukeratzeagaitik besterik ez. Baina zoritxarrez ez zuten ez Leioan ez Galdakaon hartu, beraz fabrika batean lan egiten hasi zen Bermeoko portuan.

Hala ere garai horretan magisteritza ikasten zegoen bere lagun batek matrikula egin zion, eta hiru urteko gradua amaitu zuenean euskal filologia ikasi zuen. Azkeneko gradu hau amaitu zuenean Barrian aritu zen begirale gisa eta bertan ikusi zuen ume gazteekin izugarrizko giro ona sortzen zuela, oso ondo konpontzen zela beraiekin.

Geroago irakaskuntza munduan daramatzan 19 urte hauetan zehar izan duen egoera edo gertakaririk txarrena azaltzeko eskatu nion. Nahiko pertsona berezia dela esanda dago eta behin, horren ondorioz ikasle batekin arazo bat izan zuen, ikaslearen esanetan Asier “makarra” edo bortitza zelakoan. Beranduago gurasoak ere sartu ziren haien harteko kontuetan, irakaslea ezagutu gabe epaituz.

Gertaerarik politena azaltzeko eskatu nionean bere erantzuna honako hau izan zen: “urtero dut zeozer polita, asko ikasten da ikasleengandik”. Baina azkeneko urte hauetan azpimarratu beharreko egoera bat koldo Mitxelenan gertatu zitzaion, nirekin hain zuzen. Izan ere oroitzen den moduan, behin ikasleok eserialdi bat egiten geundela Asier bezalako irakasle gehiago behar genituela oihukatu nuen, eta hori gordeta geratu zitzaiola esan zidan.

Irakasle on bat izateko zer egin behar den galdetu nionean, ikasleak bereganatu behar direla argi utzi zuen. Irakasle baten berezko lana erraza da, dakizuna azaldu eta listo. Baina ikasleak ez badituzu bereganatzen galduta dituzu. Hau da, konturatu beharra dago ikasle hoiek etorkizun batean pertsonak izango direla eta beraz ez dela urtebeteko kontua, ez dela klasea eman eta agur, harremanak zaindu egin behar dira, berak gurekin egiten duen moduan.

Ikasleak bereganatu ostean beste guztia bakarrik datorrela esanez amaitu zuen galdera honekin.

Gutxitan izan dut Asier bezalako irakasle bat, izan ere bere klaseak ezberdinak dira,”ez-ohikoak” batzuentzako. Eta aurrekoarekin lotuta zegoenez, bere dinamikaz galdetu nion. Galdera honi erantzuna bilatzeko bere ikasle garaia azaldu zidan; nahiko baldarra, bitan errepikatutakoa, irakasleak esaten zuena inolako interesik pizten ez bazion “deskonektatu” egiten zuena.. Horrelakoa izan zen gure laugarren mailako irakaslea.

-Orduan urteen poderioz konturatzen zara, ikasleak bereganatzen ez badituzu, jai duzula. Bai, ikasleak han egon daitezke mahaietan, guri begira, ikasi eta gainditu. Baina nik ez nuen hori nahi, horregaitik klase guztien hasieran zelan dauden galdetzen diet, astuburuan zer egin duten..Ez dakit zerbait. Eta azken finean nire ikasgaia hizkuntza denez nire helburua Gasteiz baten hizkuntza erabiltzea da. Ez badugu hizkuntza erabiltzen nor-nori-nork eta deklinabideak ez dute ezertarako balio. Hala ere, gela batean ez zara denen guztuko izango eta hori onartu egin behar da. Batzuekin interakzioa oso ona zen, gai zinetelako ni jarraitzeko bai onean zein txarrean.

Azaldu zidan moduan, bere ustez gauzarik garrantzitsuena hizkuntza erabiltzea zen, horregaitik bere ikasgaian azterketa ez da inoiz garrantzi handikoa izan. Gainera, esan beharra dago, nahiko arraroak zirela, aurretik ikasteak ez zuelako ezertarako balio edozer sar zitekeelako, orduak nola idatzi, animaliak eta beraien onomatopeiak, sinonimoak eta abar.

Honen inguruan hitz egiten jarri ginenean, aitortu egin zidan “nire azterketak inoiz ez gainditzeko modukoak ziren”. Izan ere kontua ez da aurreko hilabetetan ikasitakoa islatzea, hizkuntza gisa barneratzen dena azaleratzea baizik, idatziz zein hitz eginez.

Argi ikusi den moduan asko miresten dut Asier, bai pertsona edo irakasle gisa. Gela batean sortzen duen giroagaitik eta baita ere kalean nolakoa den dakidalako. Kasualitates irakasle moduan amaitu duen batek inoiz ahaztuko ez ditudan gauzak erakutsi dizkidalako.

Bat batean galderatxo bat bota nion, izan ere begiko genuen irakasle bati egiteko esan ziguten eta Asier aukeratuta aholku baten bat eskatu nahi nion. Oso ondo ezagutzen nauelako eta egia esateko momentuan ez duelako beldurrik. Gauzak horrela, zer aldatu beharko nuke galdetu nion. Baina ia gehienetan bezala zerikusirik ez zuen zerbaitekin hasi zen;”Kautak abesti bat. du... izan zaitez zu.” Ba hori, besterik gabe, izan zaitez zaren modukoa. Azken finean pertsona ona bazara irakasle ona izango zara.Trukoak eta gela batean lehen aldiz sartzen zarenean ikasiko dituzu. Izan ere gauzak nola egin behar ez diren ikasiko duzu, hortik gero norbere bidea egitea da”.

Elkarrizketatik ateratako ondorioa

                                           

     Gotzone Etxeberria irakaslea , Bilboko ikastetxe publiko batetan lan egiten du duela hogeita hamabost urte. Berarekin elkarrizketa bat eduki ondoren, ondorio asko batzuk atera ditut. Elkarrizketa nola joan den eta bertatik atera ditudan ondorioak azalduko ditut.

    Elkarrizketa, ni hamaika urte nituenean, klaseak eman zidan Gotzone Etxeberria lehen hezkuntzako    irakaslearekin izan da. Elkarrizketa horretan hainbat gaitaz hitz egin ditugu eta nire etorkizunari begira asko lagundu didalakoan nago. Elkarrizketa tentsio apur batekin hasi zen. Izan ere Gotzonerekin duela zazpi urte ez nuela holako elkarrizketa bat izaten. Bertatik atera nituen ondorioetako batzuk azalduko ditut. Berak kontatu zidan moduan, ez zuen argi zer ikasi nahi zuen eta bere amak magistetitza ikastera animatu zuen. Horretaz gain , umeak asko gustatzen zitzaiolako aukeratu zuen ikasketa horiek. Gotzonek komentatu zidan irakasle izatea ez digutela unibertsitatean irakasten, umeei klaseak ematen eta haiekin harremanetan egoten baizik. Unibertsitatean gehien ikasi zuen momentuan praktiketan izan zen. Bertan hasi zen umeekin kontaktua edukitzen irakasle moduan.

    Gaur egungo irakasteko metodoari dagokionez , metodo egokia ez zegoela ondorioztatu nuen. Izan ere 6-12 urte bitarteko irakaslea zarenean, laster konturatzen zara, azterketa bat ezin dela izan ebaluatzeko tresna bakarra. Adin horretan irakasketak askoz ere intuitiboak dira, ikasleak askoz motibatuagoak daude eta erabiltzen den metodogia ez da bakarrik memorian oinarritu behar baina dena den memoria lantzea ere garrantsitsua da. Ala esan zidan.

    Beste gai batetik abiatuta, klaseak eman zituen lehenengo egunagatik galdetu nion eta aurpegi arraroa jarri zidan… Izan ere bere irakasle lehenengo egunean ikasleek broma txiki bat egin zioten. Haien izenak galdetu zizkienean guztiak izen faltsu bat esan zioten, baina esperientzia ona izan zela esan zidan. Hari beretik jarraituta, espero ez nuen gauza bat kontatu zidan. Irakasle bizitzan bere momenturik onena eta txarrena zein izan zen galdetu nionean, Gotzonek honako hau erantzun zidan: ”Zalantzarik gabe poz handia sentitzen dut ikasle bat irakurtzen hasten duenean, edo lehen hitza idazten duenean…. eta modu berean , asko arduratzen eta urdurutzen naiz ikasteko arazoak dituztenean, edo familietan arazoak sortzen direnean…. Ez da gustokoa  izaten gurasoei, beraien seme-alabek arazoren bat dutela azaltzea.”

    Bestalde, irakasle bizitzan bizi duen egoera zail bat kontatu zidan.  Azaldu zidan moduan, arratsaldero ikastolatik irten ondoren ikaste talde bat jolastokian gelditzen zen jolasten. Jolasen artean, inguruko etxeetako leihoetara  harriak botatzea bat zen. Goiz batean, auzokide bat etorri zen nigana (zuzendaria nintzen) gure ikasle batzuk bere etxeko leihoa harriak botata apurtu ziotela azalduz. Gotzonek zuzendari bezala harriak botatako ikasleei zigor bat jartzea erabaki zuen. Ikasleen gurasoei ez zitzaien ondo iruditu jarri zien zigorra eta haserretu egin ziren. Egorea hori konpontzeko, bilera bat eduki zuten eta dena konpondu zuten baina Gotzonerentzak egoera ez zen batere erreza izan. Berak esan zidan moduan, arazo baten aurrean konpontzeko planteatzen dituzun pausoak ez dira zuk nahi bezala ateratzen baina horrelako egoeratik ere asko ikasten da. Bilera horretaz gain kurtsoan zehar ikasleen gurasoekin bilera batzuk izaten dituzke haien seme-alaba ikasketetan zelan dabilen komentatzeko. Bilera horiek batzuetan oso erosoak izaten dira umea ikasle ona denean eta portaera egokia izaten duenena, baina kasu askotan guztiz aldrebes gertatzen da eta umea zailtasunak ditu ikasteko orduan eta klasean duen portaera ez da egokia. Beraz egoera horietan zaila izaten omen da gurasoei hori azaltzea.

    Horretaz gain,  irakasle on bat izateko pauso zehatzak ez zizkidan komentatu. Irakasle perfektu bat oso zaila da izatea, baian ondorio interesgarri batzuk atera nituen . Badira maisu batzuk arlo batzuetan bikainak izango direla eta beste batzuk beste arlotan, baina gaur egun oso garrantzitsua  deritzot  irakaslearen rola zein den ondo zehaztea. Ikasleek argi izan behar dute irakaslea irakasle den momentuan ez dela laguna, bere gaitasunak garatzen lagunduko diona baizik. Gurasoak bestalde, irakaslearen lana eta beraiena zein den argi izan behar dute, askotan irakasleei etxean ikasi behar dituzten jarrera eta ohitura batzuk ez dizkietela eskolan irakasten leporatzen dizkiete.

     Nabarmen entzuten hari da irakasleak lan bikaina daukatela opor pilo dituztelako, lan gutxi dutelako, lan erreza delako……, baina niri elkarrizketa hau eduki ondoren argi gelditu zait zurrumurru guzti horiek gezurra direla eta bakarrik irakasleak direnak  dakitela lan hau nolakoa den. Gotzonek esan zidan moduan,”Lana ez da erreza, nekagarria da oso. Ikasleekin ,gurasoekin ,lankideekin, Hezkuntza sailekoekin… lan egin behar dugu. Oporraldia luzea da beste lanbideekin konparatuta baina guztiz konbentzituta diot : guztiz mereziak dira!!!”

     Bukatzeko, gaur egungo krisiaren ondorioz, lana topatzeko aukerak nahiko eskasak dira. Egoera oso larria da eta Unibertsitatean dauden ikasleak nahiko meritu dute lanerako dauden aukera urriekin ikasten jarraitzen dutelako, baina gustuko duzun zerbait ikasten baduzu, lan gehiago egingo duzu eta beraz aukera handiagoak izango dituzu lana bilatzeko. Egia esan, gauza bat argi izan behar duzu: edozertan lan egiteko prest egon behar gara gure gustuko lan bat bilatzen dugun arte. Elkarrizketatik atera nuen ondorio garrantzitsuena, Unibertsitatean ikasten dugun bitartean umeengana hurbildu behar garela da. Haiekin harremanetan jarri ahalik eta ondoen ezagutzeko gero gure ikasleekin erresago moldatzeko.

     Azkenik esan dezaket, elkarrizketa oso interesgarria iruditu zaidala eta nire etorkizunari begira gauza asko ikasi ditudala. Orain Unibertsitatean ikasten nabilela, ahalik eta gehien ikastea eta esperientzia lortzea da daukadan helburua.

Irakasle bati elkarrizketa

       Gaur nire irakasle ohi batekin elkartzeko aukera izan dut. Bere izena Lontxo da eta Gorputz Hezkuntza da bere espezialitatea. Denbora asko igaro denez azken aldiz elkar ikusi genuenetik, elkarrizketa hasi aurretik gure azkenaldiko bizipenak kontatu dizkiogu elkarri.

       Behin elkarrizketa hasita, oso gustura erantzun dizkit egindako galderak, eta nik ere arreta handiz entzun ditut bere hitzak, etorkizunean berak kontatutakoa bizi dezakedalako.

       Batez ere bi momentu zail azpimarratu ditu bere bizitzan. Alde batetik, karrera amaitzean lana aurkitzeko izan zituen zailtasunak; eta bestetik, zuzendaritza taldean egondako urte gogorrak. Hala ere, zailtasun hauetatik irten ahal izan zen inolako arazorik gabe. Umeren batekin ere arazoak izan dituela aipatu du, baina lasaitasuna mantentzea, egoera kontrolatzea eta buruarekin jokatzea oso garrantzitsua dela nabarmendu du.

       Horretaz gain, irakasleek formakuntza egokiagoa jaso beharko luketela azpimarratu du, izan ere, harentzat garrantzitsuena eguneroko bizitzan (irakaskuntzan) nola jokatu behar duzun jakitea da.

       Bere espezialitatea Gorputz Hezkuntza izanik, ikasgai honen egoerari buruz galdetu diot eta bere erantzuna argia izan da. Bere ustez ikasgai honi garrantzia gutxi ematen zaio, eta errua gizartearena eta hezkuntza sistemarena da.

       Azkenik, irakasle on batek behar duenari buruz galdetu diot eta berak hiru ezaugarri proposatu ditu: formakuntza egokia, bokazioa eta inteligentzia emozionala, hau da, jendearekin erlazionatzen jakitea, psikologikoki ikasleak ezagutzea...

       Niretzat eredugarria izan den irakasle baten hitzak entzuteak, gauza berriak ikasteko balio izan dit. Gustura egon naiz bere esperientziak entzuten eta nire etorkizunean aurki dezakedanaz ohartu naiz.

La educación prohibida

Iritzi ezberdin asko daude gaur egungo hezkuntzaren inguruan. Ikusitako dokumentala horren adibide garbia izan daiteke, pentsamendu ezberdineko irakasle ugari ageri baitira bertan. Gutxi batzuk gaur egungo hezkuntza sistema defendatzen dute; beste batzuk ordea, gizakiaren garapenaren oinarri izan behar dela diote. Lan honen inguruan gehiago sakontzeko era askotako iritziak aztertu ditugu.

Alde batetik, bideoan indibidualismoa sustatzen dela dio irakurri dugun kritiketako batek, gizakiaren garapen eta nahi indibidualak asetuz. Bestalde, dokumentalaren aurka dagoen beste argudio nagusietako bat, bertan defendatzen den ereduak hezkuntzaren pribatizazioa onartzen duela da. Izan ere, kontrako argudioak esaten duen moduan, filman agertzen diren irakasle, pertsona, zein lekuek goi mailako gizarte bat irudikatzen dute, eta ez pobrezia edo herri xumea. Dena den, azpimarratu beharra dago dokumental honek hezkuntza ereduaren inguruan hitz egiten duela, eta ez eskola publiko edo pribatuei buruz. Horregatik ez gaude kritika honen alde, bi kontzeptu ezberdin nahasten baititu.

Gure ustetan eta dokumentalaren arabera, gaur egungo hezkuntza sistema  kapitalismoaren oinarri nagusietako bat da. Izan ere, errobotak besterik ez ditu garatzen, norbanako gisa eduki daitezken berezitasunak kontuan hartu gabe eta modu berean ikasleen arteko lehiakortasuna bultzatuz.

 Horretaz gain, urteak pasa diren heinean gizartea ere aldatu egin da, baina badirudi hezkuntza zaharkitua geratu dela, materia zein tresna berritzaileak sartu arren, eredua ez delako garatu. Filmarekin ia osotasunean bat egiten dugun arren, aipatu beharreko kontu bat daukagu, izan ere, ez du inolako konponbide edo alternatiba zehatzik proposatzen.

Laburbilduz, dokumentalarekin bat gatoz gaur egungo hezkuntza kapitalismoaren oinarri bat dela dioenean, leihakortasuna gehiegi sustatzen duelako, garapen indibidualaren ordez enpresa handietara bideratutako banakoak sortuz eta sormena suntsituz. Beraz, gure ustez eskolan irakurtzen, idazten eta eragiketak egiten irakasteaz gain, garapen pertsonala askoz gehiago sustatu beharko litzake, eta elkarlana bultzatzen duten alternatibak aurrera eramanez.

LOMCEren ondorioak

Diapositiben aurkezpen honek LOMCE delako lege berriak eragingo dituen aldaketa nagusiak erakusten ditu. Aldaketen artean, dirulaguntzen eta hezkuntzarako aurrekontuaren murrizketak daude. Hauen eraginez, baliabide gutxien dituzten ikasleak hezkuntza sistematik kanpo geratuko dira hainbat kasutan (unibertsitatera sartzeko matrikula ordaindu ezinean, atzerrira joateko bekak...) edo zailtasun handiekin ibiliko dira ikasi ahal izateko.

 Bestalde, beste hizkuntza ofizialen garrantzia jaitsiko da (gurea barne) gaztelerari statusa igoz eta Eusko Jaurlaritzari hainbat konpetentzia kenduz. Hortaz aparte, legeak balore erlijioso eta tradizionalak berriro ezarriko ditu, batxillergoan erlijioko arloa notarako balioko duelarik. Sexu bereizketa egiten duten ikastetxeek ere berriro jasoko dituzte dirulaguntzak.

 Taldekideok ondorioztatu dugu lege honen ondorioz hezkuntzaren kalitateak nabari egingo duela behera eta ikasleon eskubideak murriztuko direla (bereziki euskaldunenak).